Dịch kính là một bộ phận nằm trong mắt, nằm sau thủy tinh thể với thành phần 99% là nước, 1 % còn lại là collagen và acid hyaluronic để tạo thành một thể thống nhất gọi là dung dịch keo. Dung dịch này nằm trong khoang mắt có thể tích khoảng 4ml chiếm 80% thể tích mắt, được nuôi dưỡng bởi các mạch máu của võng mạc.

Xuất huyết dịch kính (XHDK) là tình trạng máu chảy vào khoang chứa dịch kính của mắt và hòa chung với dịch kính. Người bệnh bị xuất huyết dịch kính nếu không được điều trị đúng phương pháp sẽ phát triển các dấu hiệu ruồi bay trước mắt và suy giảm thị lực nhanh chóng.

Xuất huyết dịch kính là căn bệnh về mắt có tỷ lệ mắc khoảng 7/100.000 người. Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây ra tình trạng suy giảm thị lực nghiêm trọng.         

Đây là bệnh về mắt thường gặp sau chấn thương. Bệnh có thể gặp sau cả chấn thương xuyên nhãn cầu và chấn thương đụng dập nhãn cầu. Ngoài ra, xuất huyết dịch kính cũng gặp trong một số trường hợp chấn thương sọ não.

Nguyên nhân gây xuất huyết dịch kính

Xuất huyết dịch kính xảy ra theo 3 cơ chế chính:

          Tổn thương mạch máu trong mắt: Mạch máu trong võng mạc bị tổn thương, hư hại do chấn thương, bong võng mạc khiến máu rò rỉ từ những mạch máu vào khoang mắt gây tình trạng xuất huyết dịch kính. Tắc tĩnh mạch võng mạc cũng là một trong những nguyên nhân gây nên xuất huyết dịch kính.

          Mạch máu bất thường tăng sinh: Bệnh lý về mắt có thể gây ra sự phát triển bất thường của các mạch mới, dễ bị vỡ gây rò rỉ máu vào trong mắt. Những người có nguy cơ mắc bệnh xuất huyết dịch kính thường là người bị bệnh võng mạc đái tháo đường, thoái hóa điểm vàng thể ướt, suy tĩnh mạch võng mạc.

          Chảy máu từ bộ phận khác của mắt: Máu có thể không đi từ mạch máu võng mạc cũng có thể gây ra tình trạng xuất huyết dịch kính. Một khối u hoặc một bộ phận khác cạnh mắt có thể khiến máu rò rỉ, chảy vào khoang mắt gây ra xuất huyết dịch kính. Tuy nhiên, những trường hợp này là rất hiếm khi xảy ra.

Các triệu chứng thường gặp khi bị xuất huyết dịch kính

Các triệu chứng của XHDK rất đa dạng nhưng luôn là không đau đớn, thường chỉ ở một bên: cảm giác có vật trôi nổi, giảm thị lực. XHDK khi ở mức độ nhẹ thường được bệnh nhân mô tả như ruồi bay, như mạng nhện, cảm giác như sương mù, như có màng chắn hay nhìn có quầng đỏ… Nặng hơn sẽ là cảm giác mất thị lực trung tâm ngay khi mới ngủ dậy. Khi khai thác tiền sử các bác sĩ sẽ chú ý truy tìm tiền sử chấn thương, tiền sử phẫu thuật mắt, tiểu đường, bệnh hồng cầu hình liềm, bệnh bạch cầu, bệnh lý động mạch cảnh, cận thị số cao.

Bệnh nhân phải được khám mắt tổng thể: soi đáy mắt trực tiếp và gián tiếp có ấn đè củng mạc, soi góc tiền phòng tìm tân mạch, đo nhãn áp và siêu âm B toàn bộ bán phần sau. Đôi khi chính việc soi đáy mắt bên lành lại giúp ta tìm được nguyên nhân như trong bệnh võng mạc đái tháo đường chẳng hạn. Phát hiện XHDK không khó. Với ánh sáng cường độ cao sẽ nhìn thấy các hồng cầu, Tyndal dịch kính, tại các vùng còn trong trẻo của dịch kính có thể thấy võng mạc và vùng mạch máu bị tổn thương. Đôi khi xuất huyết sẽ ở dạng vũng do khu trú dưới màng hyaloids- xuất huyết trước võng mạc. Xuất huyết dạng thuyền buồm bắt gặp khi máu khu trú giữa khoang màng giới hạn sau và màng dịch kính sau. Xuất huyết cũng có đi kèm với xuất huyết tiền phòng. Mức độ nặng nhẹ, độ lan tràn của XHDK có thể từ rất nhẹ: vài hồng cầu  trong dịch kính hay tiền phòng đến mức độ rất nặng: không soi được gì ở phía sau.

Diễn tiến của XHDK: máu trong dịch kính được làm sạch với  tốc độ khoảng 1% ngày. Máu ở ngoài khoang dịch kính được tiêu biến nhanh hơn. Ở người trẻ máu cũng tan nhanh hơn do cấu trúc dịch kính còn lỏng lẻo, cũng như vậy với mắt đã được cắt dịch kính hay đã ở giai đoạn hình thành cục máu. Quá trình tan máu còn phụ thuộc vào bệnh đã gây ra nó, trong đó bệnh võng mạc đái tháo thường và thoái hóa hoàng điểm người già( AMD) là khó khăn nhất. Bệnh lý dịch kính võng mạc tăng sinh thường xảy ra sau XHDK khoảng 1 năm.

Các biến chứng có thể xảy ra bao gồm nhiễm sắt nhãn cầu. Sắt từ giáng hóa các sản phẩm của máu có thể gây ra một loạt biến chứng như nhiễm độc võng mạc, nhiễm sắt thể thủy tinh và giác mạc. Từ khi có các dược phẩm chứa chất vận chuyển ion sắt, biến chứng này cũng hiếm dần. Bệnh tăng sinh võng mạc- dịch kính sau xuất XHDK  là chuyện không hiếm. Nguyên nhân được cho là quá trình thực bào, giải phóng các trung gian hóa học sẽ gây tăng sinh xơ- mạch, dẫn tới sẹo xơ, sau nữa có thể là bong võng mạc.

Glôcôm tế bào ma, do ly giải sản phẩm máu: các hồng cầu hình tròn, màu nâu, rắn chắc, chứa đầy sản phẩm giáng hóa hemoglobin có thể di tản ra tiền phòng, lấp đầy vùng bè, gây glôcôm  tế bào ma. Các hemoglobin tự do, các đại thực bào ăn nó, hồng cầu cùng nhau gây nghẽn vùng bè được xếp vào bệnh glôcôm do ly giải sản phẩm máu.

Điều trị xuất huyết dịch kính

Phẫu thuật cắt dịch kính nên được tiến hành ngay nếu đi kèm bong võng mạc.

 Điều trị nội khoa nếu không có bong võng mạc. Tư thế nằm cao đầu khi ngủ cũng có thể giúp máu lắng ở dưới , giúp bác sĩ quan sát được võng mạc phía trên. Vùng võng mạc bị rách hoặc bong sẽ được điều trị bằng lạnh đông, laser hoặc ấn độn.

 Các bệnh lý là nguyên nhân gây XHDK sẽ được điều trị bằng laser khu trú hoặc toàn bộ. Cắt dịch kính được chỉ định khi máu dịch kính không thể tiêu biến tự nhiên, có tân mạch mống mắt hay xuất hiện glôcôm tế bào ma. Thời điểm chỉ định cắt dịch kính phụ thuộc nhiều vào nguyên nhân gây XHDK. Tiêm vào khoang dịch kính men hyaluronidase là một hướng điều trị mới đang được nghiên cứu.

Bệnh nhân cần được khám lại 2-3 tuần/ 1 lần để theo dõi diễn tiến của quá trình tiêu máu trong dịch kính, nguy cơ tái phát, kết quả điều trị rách và bong võng mạc nếu có. Phẫu thuật cắt dịch kính có thể phải chỉ định tiếp nếu có XHDK tái phát.

Ngoài ra, người bệnh có nguy cơ cao mắc xuất huyết dịch kính cũng cần được khám sức khỏe định kỳ, điều trị tốt các bệnh lý như tiểu đường, tăng huyết áp… nếu để phòng ngừa bệnh lý về mắt này gây mất thị lực.